2018/10/05


Bình Ngô Đại Cáo


Bình Ngô (0) Đại Cáo
Đại thiên hành hóa hoàng thượng nhược viết
Cái văn Nhân nghĩa chi cử yếu tại an dân điếu phạt (1) chi sư mạc tiên khử bạo Duy ngã Đại Việt chi quốc thật vi văn hiến chi bang Sơn xuyên chi phong vực kí thù nam bắc chi phong tục diệc dị Tự Triệu Đinh Lí Trần chi triệu tạo ngã quốc dữ Hán Đường Tống Nguyên nhi các đế nhất phương Tuy cường nhược thì hữu bất đồng nhi hào kiệt thế vị thường phạp

Tượng mảng:
Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân; quân điếu phạt chỉ vì khử bạo. Như nước Việt ta từ trước, vốn xưng văn hiến đã lâu. Sơn hà cương vực đã chia, phong tục bắc nam cũng khác. Từ Đinh, Lê, Lý, Trần, gây nền độc lập; cùng Hán, Ðường, Tống, Nguyên, hùng cứ một phương. Dẫu cường nhược có lúc khác nhau, song hào kiệt đời nào cũng có. 

Cố Lưu Cung (2) tham công dĩ thủ bại nhi Triệu Tiết (3) hiếu đại dĩ xúc vong Toa Đô (4) kí cầm ư Hàm Tử quan Ô Mã(5) hựu ế ư Bạch Đằng hải Kê chư vãng cổ quyết hữu minh trưng

Vậy nên:
Lưu Cung sợ uy mất vía, Triệu Tiết nghe tiếng giật mình. Cửa Hàm Tử giết tươi Toa Đô, sông Bạch-Đằng bắt sống Ô-Mã. Xét xem cổ tích, đã có minh trưng, 

Khoảnh nhân Hồ (6) chánh chi phiền hà Chí sử nhân tâm chi oán bạnCuồng Minh tí khích nhân dĩ độc ngã dân Ác đảng hoài giancánh dĩ mại ngã quốc (7) Hân thương sanh ư ngược diễm Hãm xích tử(8) ư họa khanh Khi thiên võng dân quỷ kế cái thiên vạn trạngLiên binh kết hấn nhẫm ác đãi nhị thập niên Bại nghĩa thương nhân càn khôn cơ hồ dục tứcTrọng khoa hậu liễm sơn trạch mĩ hữu kiết diKhai kim tràng tắc mạo lam chướng nhi phủ san đào saThái minh châu tắc xúc giao long nhi căng yêu thộn hải Nhiễu dân thiết huyền lộc (9) chi hãm tỉnh Điễn vật chức thúy cầm chi võng la Côn trùng thảo mộc giai bất đắc dĩ toại kì sanhQuan quả điên liên (10) câu bất hoạch dĩ an kì sởTuấn sanh linh chi huyết dĩ nhuận kiệt hiệt (11) chi vẫn nha Cực thổ mộc chi công dĩ sùng công tư chi giải vũ (12) Châu lí chi chinh dao trọng khốn lư diêm chi trữ dữu giai không Quyết đông hải chi thủy bất túc dĩ trạc kì ôKhánh nam sơn chi trúc (13) bất túc dĩ thư kì ácThần dân chi sở cộng phẫn thiên địa chi sở bất dong


Vừa rồi:
Vì họ Hồ chính sự phiền hà, để trong nước nhân dân oán hận. Quân cường Minh đã thừa cơ tứ ngược, bọn gian tà còn bán nước cầu vinh. Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn, vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ. Chước dối đủ muôn nghìn khoé, ác chứa ngót hai mươi năm. Bại nhân nghĩa nát cả càn khôn, nặng khóa liễm vét không sơn trạch. Nào lên rừng đào mỏ, nào xuống biển mò châu; nào hố bẫy hươu đen, nào lưới dò chim trả. Tàn hại cả côn trùng thảo mộc, nheo nhóc thay! quan quả điên liên! Kẻ há miệng, đứa nhe răng, máu mỡ bấy no nê chưa chán. Nay xây nhà, mai đắp đất, chân tay nào phục dịch cho vừa. Nặng nề về những nỗi phu phen, bắt bớ mất cả nghề canh cửi.
Ðộc ác thay! trúc rừng không ghi hết tội,
Dơ bẩn thay! nước bể khôn rửa sạch mùi,
Lẽ nào trời đất tha cho; ai bảo thần nhân nhịn được. 

Dư phấn tích (14) Lam Sơntê thân hoang dã Niệm thế thù khởi khả cộng đáithệ nghịch tặc nan dữ câu sanhThống tâm tật thủ giả thùy thập dư niên thường đảm ngọa tân giả cái phi nhất nhậtPhát phẫn vong thực mỗi nghiên đàm thao lược chi thưtức cổ nghiệm kim tế thôi cứu hưng vong chi líĐồ hồi chi chí ngụ mị bất vongĐương nghĩa kì sơ khởi chi thìchánh tặc thế phương trương chi nhật

Ta đây:
Núi Lam-Sơn dấy nghĩa; chốn hoang dã nương mình. Ngắm non sông căm nỗi thế thù; thề sống chết cùng quân nghịch tặc. Ðau lòng nhức óc, chốc đà mười mấy nắng mưa; nếm mật nằm gai, há phải một hai sớm tối. Quên ăn vì giận, sách lược thao suy xét đã tinh; ngẫm trước đến nay, lẽ hưng phế đắn đo càng kỹ. Những trằn trọc trong cơn mộng mị, chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồi. Vừa khi cờ nghĩa dấy lên, chính lúc quân thù đang thịnh, 

Nại dĩ Nhân tài thu diệp tuấn kiệt thần tinh Bôn tẩu tiên hậu giả kí phạp kì nhân mưu mô duy ác giả hựu quả kì trợ Đặc dĩ cứu dân chi niệm mỗi uất uất nhi dục đông Cố ư đãi hiền chi xa thường cấp cấp dĩ hư tả (15)  Nhiên kì: Đắc nhân chi hiệu mang nhược vọng dương Do kỉ chi thành thậm ư chửng nịch (16)  Phẫn hung đồ chi vị diệt niệm quốc bộ chi tao truân Linh Sơn (17)chi thực tận kiêm tuầnKhôi huyện chi chúng vô nhất lữ

Lại ngặt vì:
Tuấn kiệt như sao buổi sớm, nhân tài như lá mùa thu. Việc bôn tẩu thiếu kẻ đỡ đần; nơi duy ác hiếm người bàn bạc. Ðôi phen vùng vẫy, vẫn đăm đăm con mắt dục đông; mấy thuở đợi chờ, luống đằng đẵng cỗ xe hư tả. Thế mà trông người, người càng vắng ngắt, vẫn mịt mù như kẻ vọng dương; thế mà tự ta, ta phải lo toan, thêm vội vã như khi chửng nịch. Phần thì giận hung đồ ngang dọc; phần thì lo quốc bộ khó khăn. Khi Linh sơn lương hết mấy tuần; Khi Khôi huyện quân không một lữ.

Cái thiên dục khốn ngã dĩ hàng quyếtnhậm cố dữ ích lệ chí dĩ tế vu nan
yết can vi kì (18 manh lệ (19) chi đồ tứ tập; đầu dao (20) hưởng sĩ phụ tử chi binh nhất tâm Dĩ nhược chế cường hoặc công nhân chi bất bị dĩ quả địch chúng thường thiết phục dĩ xuất kì

Có lẽ trời muốn trao cho gánh nặng, bắt phải trải qua bách chiết thiên ma, cho nên ta cố gắng gan bền, chấp hết cả nhất sinh thập tử. Múa đầu gậy, ngọn cờ phấp phới, ngóng vân nghê bốn cõi đan hồ. Mở tiệc quân, chén rượu ngọt ngào, khắp tướng sĩ một lòng phụ tử. Thế giặc mạnh, ta yếu mà ta địch nổi, quân giặc nhiều ta ít mà được luôn.

Tốt năng: Dĩ đại nghĩa nhi thắng hung tànDĩ chí nhân nhi dịch cường bạo Bồ Đằng (21) chi đình khu điện xiết (22)Trà Lân (23) chi trúc phá khôi phi Sĩ khí dĩ chi ích tăng quân thanh dĩ chi đại chấnTrần Trí San Thọ văn phong nhi sỉ pháchLí An Phương Chánh (24) giả tức dĩ thâu sanhThừa thắng trường khu Tây Kinh(25) kí vi ngã hữu tuyển phong tiến thủ Đông Đô (25) tận phục cựu cươngNinh Kiều (26) chi huyết thành xuyên lưu tinh vạn lí Tốt Động (27) chi thi tích dã di xú thiên niên Trần Hiệp (28) tặc chi phúc tâm kí kiêu kì thủ Lí Lượng(28) tặc chi gian đố hựu bạo quyết thi Vương Thông (28) lí loạn nhi phần giả ích phần Mã Anh (28) cứu đấu nhi nộ giả ích nộ Bỉ trí cùng nhi lực tận thúc thủ đãi vong Ngã mưu phạt nhi tâm công (29 bất chiến tự khuất Vị bỉ tất dịch tâm nhi cải lự khởi ý phục tác nghiệt dĩ tốc cô(30 Chấp nhất kỉ chi kiến dĩ giá họa ư tha nhân tham nhất thì chi công dĩ di tiếu ư thiên hạ Toại lệnh Tuyên Đức (31) chi giảo đồng độc binh vô yếm nhưng mệnh Thạnh Thăng (32) chi nọa tướng dĩ du cứu phần

Dọn hay:
Ðem đại nghĩa để thắng hung tàn; lấy chí nhân mà thay cường bạo. Trận Bồ Đằng sấm vang sét dậy; miền Trà-Lân trúc phá tro bay. Sĩ khí đã hăng, quân thanh càng mạnh. Trần-Trí, Sơn-Thọ, mất vía chạy tan; Phương-Chính, Quý-An tìm đường trốn tránh. Ðánh Tây-Kinh phá tan thế giặc; lấy Ðông-Đô thu lại cõi xưa. Dưới Ninh-Kiều máu chảy thành sông, Bến Tụy-Động xác đầy ngoài nội. Trần-Hiệp đã thiệt mạng; Lý- Lương lại phơi thây. Vương-Thông hết cấp lo lường; Mã-Anh khôn đường cứu đỡ. Nó đã trí cùng lực kiệt, bó tay không biết tính sao; ta đây mưu phạt tâm công, chẳng đánh mà người chịu khuất. Tưởng nó phải thay lòng đổi dạ, biết lẽ tới lui; ngờ đâu còn kiếm kế tìm phương, gây mầm tội nghiệt. Cậy mình là phải, chỉ quen đổ vạ cho người; tham công một thời, chẳng bõ bày trò dở duốc. Ðến nỗi đứa trẻ con như Tuyên Ðức, nhàm võ không thôi; lại sai đồ nhút nhát như Thạnh, Thăng đem dầu chữa cháy. 

Đinh Mùi cửu nguyệt Liễu Thăng (32) toại dẫn binh do Khâu Ôn (33) nhi tiếnbổn niên thập nguyệt Mộc Thạnh (32) hựu phân đồ tự Vân Nam nhi laiDư tiền kí tuyển binh tắc hiểm dĩ tồi kì phongdư hậu tái điều binh tiệt lộ dĩ đoạn kì thựcBổn nguyệt thập bát nhật Liễu Thăng vi ngã quân sở công kế trụy ư Chi Lăng (34) chi dã Bổn nguyệt nhị thập nhật Liễu Thăng hựu vi ngã quân sở bại thân tử ư Mã Yên(35) chi sanNhị thập ngũ nhật Bảo Định bá Lương Minh (36) trận hãm nhi táng khunhị thập bát nhật thượng thư Lí Khánh (37) kế cùng nhi vẫn thủ Ngã toại nghênh nhận nhi giảibỉ tự đảo qua tương côngKế nhi tứ diện thiêm binh dĩ bao vikì dĩ thập nguyệt trung tuần nhi điễn diệt

Năm Ðinh-Mùi tháng chín, Liễu-Thăng từ Khâu-Ôn tiến sang. Lại năm nay tháng mười, Mộc-Thạnh từ Vân-Nam kéo đến. Ta đã điều binh thủ hiểm, để ngăn lối Bắc quân; ta lại sai tướng chẹn ngang, để tuyệt đường lương đạo. Mười tám, Liễu-Thăng thua ở Chi-Lăng; hai mươi, Liễu-Thăng chết ở Mã-Yên. Hai mươi lăm, Lương-Minh trận vong; hai mươi tám, Lý-Khánh tự vẫn. Lưỡi đao ta đang sắc, ngọn giáo giặc phải lùi. Lại thêm quân bốn mặt vây thành; hẹn đến rằm tháng mười diệt tặc. 

Viên tuyển tì hưu (38) chi sĩ thân mệnh trảo nha chi thần Ẩm tượng nhi hà thủy can ma đao nhi san thạch quyết Nhất cổ nhi kình (39) khô ngạc đoạn tái cổ nhi điểu tán quân kinh Quyết hội nghĩ ư băng đê chấn cương phong ư cảo diệp Đô đốc Thôi Tụ (40) tất hành nhi tống khoảnthượng thư Hoàng Phúc (41)  diện phược dĩ tựu cầm

Sĩ tốt ra oai tì hổ, thần thứ đủ mặt trảo nha.
Gươm mài đá, đá núi cũng mòn; voi uống nước, nước sông phải cạn.
Ðánh một trận sạch không kình ngạc; đánh hai trận tan tác chim muông.
Cơn gió to trút sạch lá khô; tổ kiến hổng sụt toang đê cũ.
Thôi-Tụ phải quỳ mà xin lỗi; Hoàng-Phúc tự trói để ra hàng. 

Cương thi tắc Lạng Giang (42) Lạng Sơn chi đồ chiến huyết xích Xương Giang Bình Than (43) chi thủyPhong vân vi chi biến sắcnhật nguyệt thảm dĩ vô quangKì Vân Nam binh vi ngã quân sở ách ư Lê Hoa (44) tự đỗng nghi hư hát nhi tiên dĩ phá phủ Kì Mộc Thạnh chúng văn Liễu Thăng vi ngã quân sở bại ư cần trạm toại lận tạ bôn hội nhi cận đắc thoát thân Lãnh Câu chi huyết xử phiêu giang thủy vi chi ô yết Đan Xá chi thi san tích dã thảo vi chi ân hồng Lưỡng lộ cứu binh kí bất toàn chủng nhi câu bạicác thành cùng khấu diệc tương giải giáp dĩ xuất hàng
Lạng-Giang, Lạng-Sơn, thây chất đầy đồng; Xương-giang, Bình-Than, máu trôi đỏ nước.
Ghê gớm thay! Sắc phong vân phải đổi. Thảm đạm thay! Sáng nhật nguyệt phải mờ.
Binh Vân-Nam nghẽn ở Lê-Hoa, sợ mà mất mật; quân Mộc-Thạnh tan chưng Cần-Trạm, chạy để thoát thân. Suối máu Lãnh-Câu, nước sông rền rĩ; thành xương Ðan-Xá, cỏ nội đầm đìa. Hai mặt cứu binh, cắm đầu trốn chạy; các thành cùng khấu, cởi giáp xuống đầu. 

Tặc thủ thành cầm bỉ kí điệu ngạ
hổ khất liên chi vĩThần vũ bất sát (45) dữ diệc thể thượng đế hiếu sanh chi tâmTham tướng Phương Chính Nội quan Mã Kì tiên cấp hạm ngũ bách dư tao kí độ hải nhi do thả hồn phi phách tán tổng binh Vương Thông tham chánh Mã Anh hựu cấp mã sổ thiên dư thất dĩ hoàn quốc nhi ích tự cổ lật tâm kinh

Bắt tướng giặc mang về, nó đã vẫy đuôi phục tội. Thể lòng trời bất sát, ta cũng mở đường hiếu sinh. Mã-Kỳ, Phương-Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền, ra đến bể chưa thôi trống ngực; Vương- Thông, Mã-Anh, phát cho vài nghìn cỗ ngựa, về đến Tàu còn đổ mồ hôi. 

Bỉ kí úy tử tham sanh nhi tu hảo hữu thành Dư dĩ toàn quân vi thượng nhi dục dân chi đắc tứcPhi duy mưu kế chi cực kì thâm viễn Cái diệc cổ kim chi sở vị kiến vănXã tắc dĩ chi điện an san xuyên dĩ chi cải quanCàn khôn kí phủ nhi phục tháiNhật nguyệt kí hối nhi phục minhVu dĩ khai vạn thế thái bình chi cơVu dĩ tuyết thiên địa vô cùng chi sỉThị do thiên địa tổ tông chi linh hữu dĩ mặc tương âm hựu nhi trí nhiên dã!

Nó đã sợ chết cầu hòa, mở lòng thú phục; ta muốn toàn-quân làm cốt, cả nước nghỉ ngơi. Thế mới là mưu kế thật khôn, vả lại suốt xưa nay chưa có. Giang san từ đây mở mặt;
xã tắc từ đây vững bền. Nhật nguyệt hối mà lại minh; Kiền, Khôn, Bĩ mà lại Thái. Nền vạn thế xây nên chăn chắn; thẹn nghìn thu rửa sạch làu làu. Thế là nhờ trời đất tổ tông khôn thiêng giúp đỡ cho nước ta vậy. 

Ô hô! Nhất nhung đại định hất thành vô cạnh chi côngTứ hải vĩnh thanh đản bố duy tân chi cáoBá cáo hà nhĩhàm sử văn tri 

Than ôi!
Vẫy vùng một mảnh nhung y, nên công đại định. Phẳng lặng bốn bề thái vũ, mở hội vĩnh thanh.
Bá cáo xa gần,
Ngỏ cùng nghe biết. 

Nguyễn Trãi.

Nguồn:



2018/10/03



Lương Châu nay thuộc tỉnh Cam Túc, giữa Lan Châu và Vũ Uy, trước đây là nơi hàng bao thế kỷ người Hồ và người Hán đánh nhau. Lương Châu từ là một điệu hát cổ của nói về chuyện trận mạc biên ải. Những điệu hát cổ như: Thượng chi hồi, Chiến thành nam, Thương tiến tửu, Quân mã hoàng, Viễn như kỳ, Hoàng tước hành, Lạc mai hoa, v.v... được các thi nhân thời trước lấy làm đầu đề để sáng tác.


凉州
葡萄美酒夜光杯,
欲飲琵琶馬上催.
醉臥沙場君莫笑,
古來征戰幾人回?
王翰

Lời: 
Lương Châu T
Bồ đào mỹ tửu dạ quang bôi,
Dục ẩm tì bà mã thượng thôi.
Túy ngọa sa trường quân mạc tiếu,
Cổ lai chinh chiến kỉ nhân hồi?
Vương Hàn

Dịch ý:
Rượu Bồ đào (rượu từ quả nho - rượu ngon) chứa trong chén bằng ngọc Dạ quang (rất quý);
Đang muốn uống thì tiếng đàn tỳ bà đã giục (phải) lên lưng ngựa (để ra đi);
(Đã hoặc nếu) Say nằm giữa bãi cát, mong người đừng cười (chê trách);
(Bởi vì) Từ xưa đến nay, người đi chinh chiến có mấy ai trở về.

Thoáng dịch:
 Bài từ viết tại Lương Châu 
Chén ngọc rượu ngon đang quyến rũ
Chưa chi tiếng nhạc giục lên đường
Lỡ say ngoài trận xin tha lỗi
Chiến sĩ bao người về cố hương?
Anh Tú
October 3, 2018