Bình Ngô Đại Cáo
Bình Ngô (0) Đại Cáo
|
|
Đại thiên hành hóa hoàng thượng nhược viết。
Cái văn﹕ Nhân nghĩa chi cử， yếu tại an dân， điếu phạt (1) chi sư mạc tiên khử bạo。 Duy， ngã Đại Việt chi quốc， thật vi văn hiến chi bang。 Sơn xuyên chi phong vực kí thù， nam bắc chi phong tục diệc dị。 Tự Triệu Đinh Lí Trần chi triệu tạo ngã quốc， dữ Hán Đường Tống Nguyên nhi các đế nhất phương。 Tuy cường nhược thì hữu bất đồng nhi hào kiệt thế vị thường phạp。 |
Tượng mảng:
Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân; quân điếu phạt chỉ vì khử bạo. Như nước Việt ta từ trước, vốn xưng văn hiến đã lâu. Sơn hà cương vực đã chia, phong tục bắc nam cũng khác. Từ Đinh, Lê, Lý, Trần, gây nền độc lập; cùng Hán, Ðường, Tống, Nguyên, hùng cứ một phương. Dẫu cường nhược có lúc khác nhau, song hào kiệt đời nào cũng có.
Vậy nên:
Lưu Cung sợ uy mất vía, Triệu Tiết nghe tiếng giật mình. Cửa Hàm Tử giết tươi Toa Đô, sông Bạch-Đằng bắt sống Ô-Mã. Xét xem cổ tích, đã có minh trưng,
Khoảnh nhân Hồ (6) chánh chi phiền hà。
Chí sử nhân tâm chi oán bạn。Cuồng Minh
tí khích， nhân dĩ độc ngã dân； Ác đảng hoài gian，cánh
dĩ mại ngã quốc (7) 。Hân thương
sanh ư ngược diễm， Hãm xích tử(8) ư họa khanh。
Khi thiên võng dân， quỷ kế cái thiên vạn trạng；Liên binh kết hấn nhẫm ác đãi nhị thập niên。 Bại nghĩa thương nhân，
càn khôn cơ hồ dục tức；Trọng khoa
hậu liễm， sơn trạch mĩ hữu kiết di。Khai kim tràng tắc mạo lam chướng nhi phủ san đào
sa，Thái minh châu tắc xúc giao
long nhi căng yêu thộn hải。 Nhiễu dân
thiết huyền lộc (9) chi hãm tỉnh，
Điễn vật chức thúy cầm chi võng la。 Côn trùng
thảo mộc giai bất đắc dĩ toại kì sanh，Quan
quả điên liên (10) câu bất hoạch dĩ an kì sở。Tuấn sanh linh chi huyết dĩ nhuận kiệt hiệt (11) chi vẫn nha；
Cực thổ mộc chi công dĩ sùng công tư chi giải vũ (12) 。Châu lí
chi chinh dao trọng khốn， lư diêm
chi trữ dữu giai không。 Quyết
đông hải chi thủy bất túc dĩ trạc kì ô，Khánh
nam sơn chi trúc (13) bất túc dĩ thư kì ác。Thần
dân chi sở cộng phẫn， thiên địa
chi sở bất dong。
|
Vừa rồi:
Vì họ Hồ chính sự phiền hà, để trong nước nhân dân oán hận. Quân cường Minh đã thừa cơ tứ ngược, bọn gian tà còn bán nước cầu vinh. Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn, vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ. Chước dối đủ muôn nghìn khoé, ác chứa ngót hai mươi năm. Bại nhân nghĩa nát cả càn khôn, nặng khóa liễm vét không sơn trạch. Nào lên rừng đào mỏ, nào xuống biển mò châu; nào hố bẫy hươu đen, nào lưới dò chim trả. Tàn hại cả côn trùng thảo mộc, nheo nhóc thay! quan quả điên liên! Kẻ há miệng, đứa nhe răng, máu mỡ bấy no nê chưa chán. Nay xây nhà, mai đắp đất, chân tay nào phục dịch cho vừa. Nặng nề về những nỗi phu phen, bắt bớ mất cả nghề canh cửi.
Ðộc ác thay! trúc rừng không ghi hết tội,
Dơ bẩn thay! nước bể khôn rửa sạch mùi,
Lẽ nào trời đất tha cho; ai bảo thần nhân nhịn được.
Dư phấn tích (14) Lam Sơn，tê
thân hoang dã。 Niệm thế thù khởi khả cộng
đái，thệ nghịch tặc nan dữ câu
sanh。Thống tâm tật thủ giả thùy
thập dư niên， thường đảm ngọa tân giả cái
phi nhất nhật。Phát phẫn vong thực， mỗi nghiên đàm thao lược chi thư，tức cổ nghiệm kim，
tế thôi cứu hưng vong chi lí。Đồ hồi chi
chí ngụ mị bất vong。Đương
nghĩa kì sơ khởi chi thì，chánh tặc
thế phương trương chi nhật。
|
Ta đây:
Núi Lam-Sơn dấy nghĩa; chốn hoang dã nương mình. Ngắm non sông căm nỗi thế thù; thề sống chết cùng quân nghịch tặc. Ðau lòng nhức óc, chốc đà mười mấy nắng mưa; nếm mật nằm gai, há phải một hai sớm tối. Quên ăn vì giận, sách lược thao suy xét đã tinh; ngẫm trước đến nay, lẽ hưng phế đắn đo càng kỹ. Những trằn trọc trong cơn mộng mị, chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồi. Vừa khi cờ nghĩa dấy lên, chính lúc quân thù đang thịnh,
Nại dĩ﹕ Nhân tài
thu diệp， tuấn kiệt thần tinh。 Bôn tẩu tiên hậu giả kí phạp kì nhân， mưu mô duy ác giả hựu quả kì trợ。 Đặc dĩ cứu dân chi niệm，
mỗi uất uất nhi dục đông； Cố ư đãi
hiền chi xa， thường cấp cấp dĩ hư tả (15) 。 Nhiên
kì: Đắc nhân chi hiệu mang nhược vọng dương，
Do kỉ chi thành thậm ư chửng nịch (16) 。 Phẫn hung
đồ chi vị diệt， niệm quốc bộ chi tao truân。 Linh Sơn (17)chi thực tận kiêm tuần，Khôi
huyện chi chúng vô nhất lữ。
|
Lại ngặt vì:
Tuấn kiệt như sao buổi sớm, nhân tài như lá mùa thu. Việc bôn tẩu thiếu kẻ đỡ đần; nơi duy ác hiếm người bàn bạc. Ðôi phen vùng vẫy, vẫn đăm đăm con mắt dục đông; mấy thuở đợi chờ, luống đằng đẵng cỗ xe hư tả. Thế mà trông người, người càng vắng ngắt, vẫn mịt mù như kẻ vọng dương; thế mà tự ta, ta phải lo toan, thêm vội vã như khi chửng nịch. Phần thì giận hung đồ ngang dọc; phần thì lo quốc bộ khó khăn. Khi Linh sơn lương hết mấy tuần; Khi Khôi huyện quân không một lữ.
Tuấn kiệt như sao buổi sớm, nhân tài như lá mùa thu. Việc bôn tẩu thiếu kẻ đỡ đần; nơi duy ác hiếm người bàn bạc. Ðôi phen vùng vẫy, vẫn đăm đăm con mắt dục đông; mấy thuở đợi chờ, luống đằng đẵng cỗ xe hư tả. Thế mà trông người, người càng vắng ngắt, vẫn mịt mù như kẻ vọng dương; thế mà tự ta, ta phải lo toan, thêm vội vã như khi chửng nịch. Phần thì giận hung đồ ngang dọc; phần thì lo quốc bộ khó khăn. Khi Linh sơn lương hết mấy tuần; Khi Khôi huyện quân không một lữ.
Có lẽ trời muốn trao cho gánh nặng, bắt phải trải qua bách chiết thiên ma, cho nên ta cố gắng gan bền, chấp hết cả nhất sinh thập tử. Múa đầu gậy, ngọn cờ phấp phới, ngóng vân nghê bốn cõi đan hồ. Mở tiệc quân, chén rượu ngọt ngào, khắp tướng sĩ một lòng phụ tử. Thế giặc mạnh, ta yếu mà ta địch nổi, quân giặc nhiều ta ít mà được luôn.
Tốt năng: Dĩ đại nghĩa nhi thắng hung tàn，Dĩ chí nhân nhi dịch cường bạo。 Bồ Đằng (21) chi đình khu điện xiết (22)，Trà Lân (23) chi trúc phá khôi phi。
Sĩ khí dĩ chi ích tăng， quân
thanh dĩ chi đại chấn。Trần Trí
San Thọ văn phong nhi sỉ phách，Lí An
Phương Chánh (24) giả tức dĩ thâu sanh。Thừa
thắng trường khu， Tây Kinh(25) kí vi ngã hữu；
tuyển phong tiến thủ， Đông
Đô (25) tận phục cựu cương。Ninh
Kiều (26) chi huyết thành xuyên，
lưu tinh vạn lí； Tốt Động (27) chi thi tích dã，
di xú thiên niên。 Trần Hiệp (28) tặc chi phúc tâm，
kí kiêu kì thủ； Lí Lượng(28) tặc chi gian đố，
hựu bạo quyết thi。 Vương Thông (28) lí loạn nhi phần giả ích phần， Mã Anh (28) cứu đấu nhi nộ giả ích nộ。
Bỉ trí cùng nhi lực tận， thúc thủ
đãi vong； Ngã mưu phạt nhi tâm
công (29) ， bất chiến
tự khuất。 Vị bỉ tất dịch tâm nhi cải
lự， khởi ý phục tác nghiệt dĩ
tốc cô(30) 。 Chấp nhất
kỉ chi kiến dĩ giá họa ư tha nhân， tham nhất
thì chi công dĩ di tiếu ư thiên hạ。 Toại lệnh
Tuyên Đức (31) chi giảo đồng，
độc binh vô yếm； nhưng mệnh Thạnh
Thăng (32) chi nọa tướng，
dĩ du cứu phần。
|
Dọn hay:
Ðem đại nghĩa để thắng hung tàn; lấy chí nhân mà thay cường bạo. Trận Bồ Đằng sấm vang sét dậy; miền Trà-Lân trúc phá tro bay. Sĩ khí đã hăng, quân thanh càng mạnh. Trần-Trí, Sơn-Thọ, mất vía chạy tan; Phương-Chính, Quý-An tìm đường trốn tránh. Ðánh Tây-Kinh phá tan thế giặc; lấy Ðông-Đô thu lại cõi xưa. Dưới Ninh-Kiều máu chảy thành sông, Bến Tụy-Động xác đầy ngoài nội. Trần-Hiệp đã thiệt mạng; Lý- Lương lại phơi thây. Vương-Thông hết cấp lo lường; Mã-Anh khôn đường cứu đỡ. Nó đã trí cùng lực kiệt, bó tay không biết tính sao; ta đây mưu phạt tâm công, chẳng đánh mà người chịu khuất. Tưởng nó phải thay lòng đổi dạ, biết lẽ tới lui; ngờ đâu còn kiếm kế tìm phương, gây mầm tội nghiệt. Cậy mình là phải, chỉ quen đổ vạ cho người; tham công một thời, chẳng bõ bày trò dở duốc. Ðến nỗi đứa trẻ con như Tuyên Ðức, nhàm võ không thôi; lại sai đồ nhút nhát như Thạnh, Thăng đem dầu chữa cháy.
Đinh Mùi cửu nguyệt Liễu Thăng (32) toại dẫn binh do Khâu Ôn (33) nhi tiến，bổn
niên thập nguyệt Mộc Thạnh (32) hựu phân đồ tự Vân Nam nhi lai。Dư tiền kí tuyển binh tắc hiểm dĩ tồi kì phong，dư hậu tái điều binh tiệt lộ dĩ đoạn kì thực。Bổn nguyệt thập bát nhật Liễu Thăng vi ngã quân sở
công， kế trụy ư Chi Lăng (34) chi dã；
Bổn nguyệt nhị thập nhật Liễu Thăng hựu vi ngã quân sở bại， thân tử ư Mã Yên(35) chi san。Nhị
thập ngũ nhật Bảo Định bá Lương Minh (36) trận hãm nhi táng khu，nhị
thập bát nhật thượng thư Lí Khánh (37) kế cùng nhi vẫn thủ。
Ngã toại nghênh nhận nhi giải，bỉ tự đảo
qua tương công。Kế nhi tứ diện thiêm binh dĩ
bao vi，kì dĩ thập nguyệt trung tuần
nhi điễn diệt。
|
Năm Ðinh-Mùi tháng chín, Liễu-Thăng từ Khâu-Ôn tiến sang. Lại năm nay tháng mười, Mộc-Thạnh từ Vân-Nam kéo đến. Ta đã điều binh thủ hiểm, để ngăn lối Bắc quân; ta lại sai tướng chẹn ngang, để tuyệt đường lương đạo. Mười tám, Liễu-Thăng thua ở Chi-Lăng; hai mươi, Liễu-Thăng chết ở Mã-Yên. Hai mươi lăm, Lương-Minh trận vong; hai mươi tám, Lý-Khánh tự vẫn. Lưỡi đao ta đang sắc, ngọn giáo giặc phải lùi. Lại thêm quân bốn mặt vây thành; hẹn đến rằm tháng mười diệt tặc.
Viên tuyển tì hưu (38) chi sĩ，
thân mệnh trảo nha chi thần。 Ẩm tượng
nhi hà thủy can， ma đao nhi san thạch quyết。 Nhất cổ nhi kình (39) khô ngạc đoạn，
tái cổ nhi điểu tán quân kinh。 Quyết
hội nghĩ ư băng đê， chấn cương phong ư cảo diệp。 Đô đốc Thôi Tụ (40) tất hành nhi tống khoản，thượng
thư Hoàng Phúc (41) diện phược dĩ tựu cầm。
|
Sĩ tốt ra oai tì hổ, thần thứ đủ mặt trảo nha.
Gươm mài đá, đá núi cũng mòn; voi uống nước, nước sông phải cạn.
Ðánh một trận sạch không kình ngạc; đánh hai trận tan tác chim muông.
Cơn gió to trút sạch lá khô; tổ kiến hổng sụt toang đê cũ.
Thôi-Tụ phải quỳ mà xin lỗi; Hoàng-Phúc tự trói để ra hàng.
Cương thi tắc Lạng Giang (42) Lạng Sơn chi đồ，
chiến huyết xích Xương Giang Bình Than (43) chi thủy。Phong
vân vi chi biến sắc，nhật
nguyệt thảm dĩ vô quang。Kì Vân Nam
binh vi ngã quân sở ách ư Lê Hoa (44)， tự đỗng
nghi hư hát nhi tiên dĩ phá phủ； Kì Mộc
Thạnh chúng văn Liễu Thăng vi ngã quân sở bại ư cần trạm， toại lận tạ bôn hội nhi cận đắc thoát thân。 Lãnh Câu chi huyết xử phiêu， giang thủy vi chi ô yết；
Đan Xá chi thi san tích， dã thảo
vi chi ân hồng。 Lưỡng lộ cứu binh kí bất
toàn chủng nhi câu bại，các thành
cùng khấu diệc tương giải giáp dĩ xuất hàng。
|
Lạng-Giang, Lạng-Sơn, thây chất đầy đồng; Xương-giang,
Bình-Than, máu trôi đỏ nước.
Ghê gớm thay! Sắc phong vân phải đổi. Thảm đạm thay! Sáng nhật nguyệt phải mờ.
Binh Vân-Nam nghẽn ở Lê-Hoa, sợ mà mất mật; quân Mộc-Thạnh tan chưng Cần-Trạm, chạy để thoát thân. Suối máu Lãnh-Câu, nước sông rền rĩ; thành xương Ðan-Xá, cỏ nội đầm đìa. Hai mặt cứu binh, cắm đầu trốn chạy; các thành cùng khấu, cởi giáp xuống đầu.
Ghê gớm thay! Sắc phong vân phải đổi. Thảm đạm thay! Sáng nhật nguyệt phải mờ.
Binh Vân-Nam nghẽn ở Lê-Hoa, sợ mà mất mật; quân Mộc-Thạnh tan chưng Cần-Trạm, chạy để thoát thân. Suối máu Lãnh-Câu, nước sông rền rĩ; thành xương Ðan-Xá, cỏ nội đầm đìa. Hai mặt cứu binh, cắm đầu trốn chạy; các thành cùng khấu, cởi giáp xuống đầu.
Tặc thủ thành cầm，
bỉ kí điệu ngạ
hổ khất liên chi vĩ；Thần vũ bất sát (45)， dữ diệc thể thượng đế hiếu sanh chi tâm。Tham tướng Phương Chính， Nội quan Mã Kì， tiên cấp hạm ngũ bách dư tao， kí độ hải nhi do thả hồn phi phách tán； tổng binh Vương Thông， tham chánh Mã Anh， hựu cấp mã sổ thiên dư thất， dĩ hoàn quốc nhi ích tự cổ lật tâm kinh。 |
Bắt tướng giặc mang về, nó đã vẫy đuôi phục tội. Thể lòng trời bất sát, ta cũng mở đường hiếu sinh. Mã-Kỳ, Phương-Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền, ra đến bể chưa thôi trống ngực; Vương- Thông, Mã-Anh, phát cho vài nghìn cỗ ngựa, về đến Tàu còn đổ mồ hôi.
Bỉ kí úy tử tham sanh，
nhi tu hảo hữu thành； Dư dĩ
toàn quân vi thượng， nhi dục
dân chi đắc tức。Phi duy mưu kế chi cực kì
thâm viễn， Cái diệc cổ kim chi sở vị
kiến văn。Xã tắc dĩ chi điện an， san xuyên dĩ chi cải quan。Càn
khôn kí phủ nhi phục thái，Nhật
nguyệt kí hối nhi phục minh。Vu dĩ khai
vạn thế thái bình chi cơ，Vu dĩ
tuyết thiên địa vô cùng chi sỉ。Thị do
thiên địa tổ tông chi linh hữu dĩ mặc tương âm hựu nhi trí nhiên dã!
|
Nó đã sợ chết cầu hòa, mở lòng thú phục; ta muốn toàn-quân làm cốt, cả nước nghỉ ngơi. Thế mới là mưu kế thật khôn, vả lại suốt xưa nay chưa có. Giang san từ đây mở mặt;
xã tắc từ đây vững bền. Nhật nguyệt hối mà lại minh; Kiền, Khôn, Bĩ mà lại Thái. Nền vạn thế xây nên chăn chắn; thẹn nghìn thu rửa sạch làu làu. Thế là nhờ trời đất tổ tông khôn thiêng giúp đỡ cho nước ta vậy.
Ô hô! Nhất nhung đại định，
hất thành vô cạnh chi công；Tứ hải
vĩnh thanh， đản bố duy tân chi cáo。Bá cáo hà nhĩ，hàm
sử văn tri。
|
Than ôi!
Vẫy vùng một mảnh nhung y, nên công đại định. Phẳng lặng bốn bề thái vũ, mở hội vĩnh thanh.
Bá cáo xa gần,
Ngỏ cùng nghe biết.
Nguyễn Trãi.
Nguồn:
