KHÁC BIỆT GIỮA STROKE VÀ HEART ATTACK
K/g bs Nguyễn-ý-Đức,
Chúng tôi mới đọc bài về bệnh tai biến mạch máu não trên đài
VOA và thấy nếu bác sĩ viết cho bài làm sao phân biệt triệu chứng giữa heart
attack và stroke sẽ giúp ích nhiều cho bệnh nhân VN ở trong và ngoài nước, ngay
cả ở Hoa-kỳ.
Xin cám ơn bác sĩ Đức trước.
Trân-trọng,
Trọng Nhân-
California
Stroke tiếng Việt gọi là Đột Quỵ hoặc Tai Biến Mạch Máu Não,
còn Heart Attack là Cơn Đau Tim. Hai bệnh có một số điểm giống và khác nhau đôi
khi cũng khó mà phân biệt.
-Cả hai đều gây ra do sự gián đoạn cung cấp máu cho mỗi bộ
phận là não và tim
-Cả hai đều cần được cấp cứu tức thì vì hậu quả của bệnh tùy
thuộc vào điều trị sớm hay muộn.
-Triệu chứng của hai bệnh đều khác nhau.
Nhận diện và nhớ được sự khác biệt về dấu hiệu báo động sự
xuất hiện giữa hai bệnh đôi khi cũng gây bối rối cho nhiều người. Xin cùng tìm
hiểu về hai bệnh này.
Trước hết, xin nhấn mạnh là các tế bào trong cơ thể hoạt
động được đều nhờ chất dinh dưỡng và dưỡng khí do dòng máu cung cấp. Gián đoạn
sự cung cấp này sẽ đưa tới rối loạn chức năng cho bộ phận đó rồi cho toàn cơ
thể.
Não bộ và tim là hai bộ phận chủ chốt của cơ thể và rất nhậy
cảm với sự thiếu cung cấp nguồn nhiên liệu để hoạt động, dù sự gián đoạn chỉ
trong vài phút đồng hồ.
Stroke
Stroke là gì?
Stroke là một cơn yếu ớt bất chợt ở một phía của cơ thể gây
ra do sự gián đoạn lưu hành máu tới một phần nào đó của não.
Ngưng cung cấp máu có thể là do ở trên não có một cục máu
làm tắc nghẽn( 85%) hoặc do một mạch máu bị đứt rách.
Không có máu, tế bào não chết liền nếu không được cấp cứu.
Mỗi phút không điều trị đưa tới hủy hoại cho 1.9 triệu tế
bào não, 7.5 miles sợi thần kinh và 14 tỷ điểm giao liên kết hợp thần kinh.
Báo cáo y học của American Heart diễn tả sự tổn thương tế
bào não khi không được điều trị với sự hóa già của cơ quan này như sau:
Cứ một giây không điều trị não già đi gần 8 giờ, mỗi phút
không điều trị, não già gần 3 tuần lễ, chậm điều trị 1 giờ, não già đi 3.6 năm
và nếu không chữa, não già đi 36 năm.Mà não đã hóa già hết hoạt động thì hậu
quả tai hại sẽ vô lường, vĩnh viễn.
Coi vậy thì cấp cứu điều trị Stroke quan hệ như thế nào.
Cho tới nay, đột quỵ được coi là đệ tam sát thủ đối với con
người, sau bệnh tim và ung thư và là đệ nhất nguyên nhân gây ra tàn phế cơ thể,
đệ nhị hung thủ gây tàn phế thần kinh, sau bệnh Alzheimer.
Bên Hoa Kỳ, hàng năm có tới trên dưới 700,000 người bị
stroke với gần 200,000 tử vong.
Sống sót thì cứ một trong sáu người cần chăm sóc tại các cơ
sở lâu dài; ba trong bốn người giảm khả năng làm việc.
Kinh hoàng như vậy mà dường như nhiều người vẫn chưa biết rõ
về bệnh cũng như chưa chịu áp dụng các phương thức phòng ngừa để bệnh không đến
với mình.
Những dấu hiệu báo trước
Dấu hiệu tùy thuộc nguyên nhân gây tai biến, vùng não và số
lượng tế bào bị tổn thương. Ðiểm đặc biệt của dấu hiệu báo động là một số những “Ðột
Nhiên”.
-Ðột nhiên thấy yếu một bên cơ thể như mặt, tay hoặc chân là
dấu hiệu sớm nhất và thông thường nhất; rồi:
-Ðột nhiên thấy tê dại trên mặt, cánh tay hoặc chân ở một
nửa thân người;
-Ðột nhiên thấy bối rối, nói lơ lớ khó khăn hoặc không hiểu
người khác nói gì;
-Ðột nhiên có khó khăn nhìn bằng một hoặc cả hai con mắt;
-Ðột nhiên chóng mặt, đi đứng không vững, mất thăng bằng;
-Ðột nhiên thấy nhức đầu như búa bổ mà không rõ nguyên nhân.
Không phải tất cả các dấu hiệu này đều xẩy ra trong mỗi tai
biến. Nhưng nếu thấy một vài trong những dấu hiệu đó là phải kêu cấp cứu, tới
nhà thương ngay. Ðây là trường hợp khẩn cấp, trễ phút nào nguy hiểm gia tăng
với phút đó.
Y giới đưa ra trắc nghiệm gọi tắt là FAST để sớm
phát hiện stroke:
F = Face: yêu cầu họ cười, coi xem một bên mặt có méo,
môi xệ.
A =Arm: yêu cầu dơ 2 tay lên cao, coi xem một tay có yếu
suội thõng xuống.
S =Speech: yêu cầu nhắc lại một câu nói, coi xem dọng nói có
ngọng lớ, nhắc lại có đúng
T=Time có nghĩa thời gian điều trị là quan trọng, cần hành
động kêu 911 cấp cứu ngay.
Nếu áp dụng trắc nghiệm này thì đôi khi người thường cũng dễ
dàng thấy stroke đang xuất hiện.
Ngoài ra, tùy theo não trái hoặc phải bị tổn thương mà triệu
chứng khác nhau đôi chút.
a- Ðột quỵ ở não trái hay phải đều đưa tới suy yếu hoặc tê
liệt của phần cơ thể phía đối diện cộng thêm mắt mở rộng hoặc môi xệ xuống;
b- Ðột quỵ não trái gây ra rối loạn về ngôn ngữ ảnh hưởng
tới việc phát ra và hiểu lời nói kể cả đọc và viết. Lý do là trung tâm
kiểm soát ngôn ngữ thường nằm bên não trái. Nạn nhân cũng có rối loạn về trí
nhớ, một chút rối loạn hành vi, chậm chạp và dè dặt hơn.
c- Tổn thương não phải: Ngoài tê liệt nửa thân phía trái,
bệnh nhân còn bị mất trí nhớ, hành vi hấp tấp, không suy nghĩ, kém nhận xét về
không gian, hay bị xúc động, buồn rầu và chỉ để ý tới sự việc xẩy ra mé phải cơ
thể. Chẳng hạn bệnh nhân không thấy có người tới ở phía trái hoặc bỏ quên thực
phẩm trên phần đĩa bên trái.
Điều trị
Điều trị stroke tùy theo bị máu cục hoặc đứt động mạch.
Máu cục thì thuốc loãng máu như aspirin là ưu tiên rồi tới
heparin…Aspirin cần được dùng trong vòng 3 giờ sau tai biến.
Còn stroke do đứt mạch máu thì cần giải phẫu để sửa chỗ đứt
và giảm áp lực của máu tràn đè lên tế bào não. Aspirin không được dùng vì sẽ
làm máu loãng, chẩy nhiều hơn.
Sau giai đoạn cấp cứu, bệnh nhân được tiếp tục điều trị tại
Trung tâm Phục hồi Chức năng, để lấy lại các chức năng đã mất hoặc suy yếu gây
ra do sự thiếu nuôi dưỡng tế bào não.
Tóm lại, Tai biến Động mạch não là một tai nạn trầm trọng,
cần được cấp cứu tức thì để cứu vãn sự sinh tồn của tế bào thần kinh.
Nhiều nhà chuyên môn coi tai biến này nguy hiểm như Cơn Suy Tim heart attack,
và gọi là Brain Attack.
Tai biến có thể viếng thăm bất cứ ai, không kể tuổi tác, nam
nữ, giầu nghèo.
Heart Attack
Heart Attack là gì?
Tim là bộ phận thiết yếu trong việc nuôi dưỡng toàn bộ tế
bào trong cơ thể. Hằng ngày, tim liên tục làm việc suốt 24 giờ để bơm một khối
lượng hơn 7000 lít máu. Ðể hoàn thành công việc này, tim cần oxy và chất dinh
dưỡng do động mạch vành (Coronary Artery) cung cấp.
Vì nhiều lý do khác nhau, mặt trong của động mạch vành bị
các mảng chất béo bám vào, làm cho động mạch trở nên cứng và hẹp, máu lưu thông
giảm đi. Một máu cục có thể thành hình và gây tắc nghẽn hoàn toàn sự lưu hành
của máu. Tế bào tim không nhận được chất dinh dưỡng và oxy, sẽ bị hủy hoại Ðó
là sự nhồi máu cơ tim (myocardial infarction). Thời gian thiếu máu càng
lâu thì sự hủy hoại của tế bào tim càng lan rộng và cơn đau tim càng trầm trọng
hơn.
Ðôi khi, cơn đau tim cũng xảy ra khi động mạch vành co thắt
tạm thời làm cho lưu lượng máu tới tim giảm đi. Các cơn co thắt tạm thời này có
thể gây ra do căng thẳng tâm thần, tiếp xúc với thời tiết lạnh, khói thuốc lá
hoặc khi sử dụng vài loại thuốc như bạch phiến...
Tại Hoa Kỳ, mỗi năm có khoảng 1,5 triệu người bị Cơn Đau
Tim với hậu quả là gần 500,000 trường hợp tử vong. Hơn một nửa số tử vong
này xảy ra 1 giờ sau cơn đau và trước khi bệnh nhân tới bệnh viện. Ngoài ra đã
bị Heart attack cũng thường đưa tới Stroke.
Cơn đau tim là một trường hợp khẩn cấp, cần được điều trị
tức thì. Mỗi giây phút trì hoãn là giây phút dẫn tới “thập tử nhất sinh” cho
người bệnh.
May mắn là cơn đau tim có thể điều trị được và các nguy cơ
gây ra cơn đau tim có thể đối phó, thay đổi để phòng ngừa căn bệnh hiểm nghèo
này.
Những dấu hiệu báo trước Cơn ÐauTim
Có một số dấu hiệu báo trước sự xuất hiện của cơn đau
tim:
a- Cảm giác khó chịu, đau đè như có vật nặng ép trên ngực,
kéo dài tới mấy phút rồi mất đi, nhưng có thể tái xuất hiện.
Cơn đau có thể nhè nhẹ vừa phải tới đau không chịu được.
b- Cảm giác đau từ ngực chạy lên vai, cổ hoặc lan ra cánh
tay; đầu ngón tay cảm thấy tê tê..
c- Choáng váng, muốn xỉu, đổ mồ hôi, buồn nôn, khó thở.
d- Lo sợ, nóng nẩy, bồn chồn.
đ- Da xanh nhợt.
e- Nhịp tim nhanh, không đều.
Nếu cảm thấy một trong những dấu hiệu này thì phải kêu cấp
cứu ngay.
Nên lưu ý là phụ nữ có thể có các dấu hiệu khác hoặc không
rõ ràng như nam giới. Họ có thể cảm thấy đau ở bụng, cho là bị ợ chua với da ẩm
ướt hoặc mệt mỏi bất thường. Mà không ngờ là có thể đang bị heart attack.
Ðiều trị
Ngay khi cảm thấy có dấu hiệu bị cơn đau tim, bệnh nhân cần
phải kêu số điện thoại cấp cứu để được đưa đi khám bệnh và điều trị càng sớm
càng tốt. Ðiều trị sớm có thề ngăn ngừa hoặc giới hạn sự hư hao của tế bào tim
và giảm được tử vong cho người bệnh.
Trên đường chuyên trở bệnh nhân tới bệnh viện, nhân viên cấp
cứu đã có thể bắt đầu sự chữa trị với phương tiện sẵn có trong xe cấp cứu. Họ
thường xuyên liên lạc trực tiếp với bác sĩ tại bệnh viện để thông báo tình
trạng người bệnh và tham khảo ý kiến về cách thức đối phó với cơn đau tim. Họ
có thể cho bệnh nhân thở oxy, dùng thuốc giảm đau tim nitroglycerin,
morphine.Họ cũng sử dụng máy cấp cứu tim khi nhịp tim rối loạn, tạm ngưng..
Tới nhà thương, bệnh nhân được đưa vào phòng cấp cứu tim
trang bị đầy đủ dụng cụ, và dược phẩm. Các bác sĩ sẽ hành động ngay để phục hồi
sự lưu hành máu tới tim, giảm thiểu tổn thương cho các tế bào và liên tục theo
dõi tình trạng bệnh.
Thuốc gây tan cục huyết được dùng trong vòng 1 giờ kể từ khi
bắt đầu có dấu hiệu của cơn đau tim.
Thuốc loại nitrate để giúp động mạch bớt co thắt và giảm cơn
đau trước ngực.
Thuốc chống đông máu đề làm máu loãng, tránh đóng cục trong
lòng động mạch.
Thuốc viên aspirin để ngăn ngừa tiều cầu kết tụ với nhau...
Ngoài ra còn các dược phẩm giúp hạ huyết áp, giảm sức căng
của động mạch, nhờ đó tim làm việc nhẹ nhàng hơn; thuốc điều hòa nhịp tim;
thuốc an thần giảm đau. Bệnh nhân liên tục được hít thở oxy...
Thời gian điều trị tại bệnh việc tùy thuộc tình trạng nặng
hay nhẹ của bệnh, sự đáp ứng với các phương thức chữa trị, thường thường
là năm, sáu ngày nếu không có biến chứng.
Trước khi xuất viện, bệnh nhân được hướng dẫn về cách thức
chăm sóc và dùng thuốc, về chế độ dinh dưỡng, về nếp sống, về sự vận động cơ
thể với chương trình vật lý trị liệu, phục hồi chức năng của tim. Bệnh nhân sẽ
hiểu rõ nên vận động như thế nào để tăng cường sức mạnh của cơ thể mà không gây
ra rủi ro cho trái tim, hiểu rõ về bệnh tim của mình và biết cách đối phó với
các khó khăn trong đời sống hằng ngày để tránh cơn đau tim tái phát.
Kết luận
Dù là Cơn Đau Tim hoặc Đột Quỵ, cả hai bệnh đều là “thậm cấp
chí nguy”, cần được điều trị tại bệnh viện tức thì.
Nhận biết và nhập tâm các dấu hiệu báo động sự xuất hiện của
Đột Quỵ và Cơn Đau Tim là việc cần thiết để cứu vớt sự sống.
Kính chúc mọi sự bình an.
Bác sĩ Nguyễn Ý Đức
